موضوع
: بررسی تاثیر حضور داعش بر امنیت سیاسی قدرتهای منطقه خاورمیانه
(با
نگاه ویژه به امنیت ایران )
مسعود وزینی
تعریف
داعش :
دولت اسلامی عراق وشام با نام اختصاری داعش یک
گروه مسلح سلفی است که از بنیاد گرایی وهابی پیروی می کند. این گروه در سال 2014
خود را دولت اسلامی می نامد.بخش های بزرگی از عراق و شرق سوریه و همچنیین بخش های
کوچکی از لیبی و افغانستان و نیجریه بع تصرف خود در می آورد.
بطور
اختصار داعش
اندیشه : سلفی جهادی (تکفیری) را پیشه خود کرده
است
هدف : سازمان
دهندگان داعش نیز بازگرداندن “خلافت اسلامی و اجرای شریعت” می نامند و
موقعیت جغر افیایی : عراق و سوریه نیز جولانگاه
عملیات داعش است.
امنیت
منطقه
خاورمیانه
از مهمترین کانون های منازعه و بحران های جهان بوده است .علرقم وجود منابع عظیم
نفت وگاز در این منطقه که شریان اصلی صنعت کشور های پیشرفته محسوب می شود ، هیچ
منطقه ای به انداز این منطقه در گیر جنگ ها نبوده است.منظور از قدرتها در این
تحقیق سه کشور ایران ترکیه وعربستان مورد بررسی قرار میگیرد.
منازعات
و چاش های چندین سال گذشته در منطقه خاورمیانه:
جنگ ایران و عراق، اشغال کویت توسط عراق ، حمله نظامی آمریکا به عراق،
تشدید عملیات انتفاضه در فلسطین ، جنگ داخلی در یمن، جنگ
داخلی در لبنان،
برخوردهای نظامی بین کشورهای حوزه دریای سرخ ، چالش های اروپا
و امریکا
در حوزه خلیج فارس، منازعات ترکیه و سوریه، حمله آمریکا
به عراق و
سقوط
رژیم صدام حسین، چالش های مربوط به برنامه هسته ای
ایران، جنگ بین
اسرائیل و حزب الله لبنان و بیداری اسلامی در کشورهای
منطقه و در آخر داعش..و
امنیت
واژه ای چند وجهی است و هرکس براساس دسد خودش آن را تعریق میکند .مک سوئینی امنیت
را واژه ای لغزنده وبی ثبات می داند.اما امنیت «Security»اینگونه می
توان تعریف کرد :
در لغت حالت فراغت از هر گونه تهدید یا حمله و یا
آمادگی برای رویارویی با هر تهدید و حمله را گویند.
در اصطلاح سیاسی و حقوقی به صورت امنیت فردی،
امنیت اجتماعی، امنیت ملی و بین المللی به کار برده می شود(دانشنامه سیاسی، آشوری،
داریوش، صفحه 38)
ابعاد
امنیتی مورد نظر در تحقیق:
امنیت
سیاسی قدرتهای منطقه خاورمیانه و حکومت های مستقر
امنیت
اقتصادی قدرتهای منطقه خاورمیانه و حکومت های مستقر
امنیت
فرهنگی و اجتماعی قدرتهای منطقه خاورمیانه و حکومت های مستقر
تاثیر
حضور داعش بر امنیت سیاسی منطقه خاورمیانه و حکومت های مستقر
1.
بعد ژئوپولتیک: تهدید تروریستی اقلیمی جدید
داعش
بُعدی تروریستی دارد اما همین‌طور یک قدرت متمرکز است که میتواند قلمرو خود را
بسط دهد. این گروه رفتاری ژئوپلیتیک دارد و از زمانی که ایجادشده است چالشی
ژئوپلیتیک بوده است. داعش در عراق و سوریه نماینده بخشی از مردم سنی عرب است و این
گروه سیطره خود را بر برخی از مناطق عرب سنی در عراق تثبیت کرده است.بنابراین یک
خطر بزرگ برای قدرتهای منطقه از جمله ایران ، ترکیه و حتی عربستان محسوب می شود.
2.ترکیه
این
کشور بزرگترین اقتصاد و نیروی نظامی منطقه را داراست؛ و بیش از سایرین نسبت به
وقایع سوریه و عراق آسیب‌پذیر است؛ دو کشوری که در جنوب مرزهای ترکیه قرار دارند.
ترکیه
ای که روزی میخواست «اسد» برود و یک رژیم
طرفدار ترکیه جای آن را بگیرد. امروز درکوهی از
بحران های امنیتی بخصوص بعدزا کودتای نافرجام سپری میکند..
بی‌ثباتی
در جنوب ترکیه و ظهور داعش در عراق و سوریه تهدیدات زیادی برای ترکیه در برداشته و
خواهد داشت .
مسئله کردها
علرقم
تمایل ترکیه به تقسیم قدرت در عراق به این دلیل اینکه شیعیان در بغداد مهمترین
فاکتور قدرت اند، ، و با هدف احیای نفوذ سنتی ـ تاریخی آنکارا، مسئله کردها این
اجازه را به ترکیه نمی دهد.
مسئله کردها یکی از مسائل مهمی
است که همواره پس از چند پاره شدن عثمانی امنیت منطقه خاورمیانه و روابط بسیاری از
کشورها و بالاخص چهار کشوری که این قوم در آن سکنی دارند را تحت الشعاع خود قرار
داده است. زیرا کردها بعد از تجزیه عثمانی نتوانستند به دولت و کشوری مستقل دست
پیدا کنند
مشکل
اساسی که پیشرو ترکیه است به او اجازه موضع گیری نسبت به تجزیه عراق را نمی دهد این
است که در پی تضعیف دولت مرکزی عراق و واگرایی و استقلال کرد های عراق ، کرد های
ترکیه هم خواستار پیوستن هستند که ترکیه را با مشکل اساسی روبرو می کند.
استرتژی جایگزینی که ترکیه بجای استراتژی بالا
اتخاذ کرد حمله به عراق وس.ریه برای مبارزه با داعش بود که به نظر اکثر تحلیلگران هدف ترکیه از ورود به
صف مبارزان داعش، تلاش برای پایان بخشیدن به داستان داعش در منطقه نیست؛ بلکه این
کشور با اتخاذ سیاستی مبهم و چندوجهی در پی تضعیف نیروهای رقیب خود به ویژه ایران
و حکومت بشار اسد در خاورمیانه است. دومین هدفش در کنترل
و مدیریت تحرکات نیروهای نظامی کرد (پ ک ک) در سوریه است.
اقدامات تروریستی در خاک ترکیه :
بعد از ظهور داعش در منطقه و تهدید به
اقدامات تروریستی کشور های منطقه از جمله ترکیه در تیررس حملات تروریستی داعش قرار
گرفته اند و بعد از بحرانهای امنیتی در ترکیه (کودتا نافرجام) و پاکسازی ارتش که
منجر به تضعیف ارتش شد حملات تروریستی تشدید شده
وهموراه آسیب های فراوانی بر امنیت ترکیه وارد کرده وخواهد کرد.
حضور قدرت های بزرگ
در منطقه خاورمیانه
با ظهور داعش حضور
قدرت های بزرگ در منطقه خاورمیانه تو جیه میشود.قدرتهای بزرگ به بهانه حضور داعش
در منطقه ، بصورت پرنگتری وراد منطق می شوند و در آن نقش بازی می کنند.این خود
تعدیل کننده قدرتهای منطقه است.همواره قدرتهای بزرگ جهانی در این موارد اجازه نمی
دهند که قدرت منطقه ای در آن نقش بازی کند یا اینکه اورا محدود می کنند.ائتلاف ضد
داعش درست کاملا نتوانسته اما بگونهای محدود کننده تفکرات رهبران ترکیه جهت احیانی
دولت عثمانی بوده است.
عربستان:
عربستان جز کشور
هایی است که هم در نطفه شکل گیری داعش دست داشته است و هم در رشد وگشترس داعش نقش
اساسی داشته است و حامی اصلی آن محسوب می شده است امااز آنجا سگ حار پاچه صاحبش هم
میگیرد.در حال حاضر داعش بر علیع عربستان هم اعلام جهاد کرده است.و این میتواند
تهدیدی بر علیه منافع عربستان در منطقه باشد. در تاریخ هم این سابقه دارد : حمله
صدام به کویت و...
سعودی
ها علی رغم سیاست هایشان در قبال سوریه که زمینه ساز قدرت گیری داعش بوده است، و
قاعدتا میبایست حال در جهت منافع آنان باشد اما امروزه از جانب این گروه احساس خطر
می کنند.ولید بن طلال، شاهزاده عربستانی در مصاحبه با شبکه خبری سی ان ان اظهار
کرد: زمانی که آتش جنگ در سوریه شعله ور شد، عربستان، کشورهای عربی و تعداد زیادی
از کشورهای جهان شروع به حمایت از گروه هایی کردند که سعی در سقوط نظام سوریه
داشتند اما متاسفانه در نتیجه حمایت های آنان داعش متولد شد.
از طرفی ز مینه ی اجتماعی رشد داعش در عربستان از
هر حیث مهیاست. هم به لحاظ ایدئولوژی داعش در عربستان هوادارانی دارد و هم به سبب
وجود نارضایتی های اجتماعی مردم از حاکمیت، داعش می تواند عربستان را هدف قرار دهد
داعش و القاعده مقصد بعدی خود را اردن
اعلام کرده اند. در تازه ترین تحولات نظامی صورت گرفته در اردن دولت دستکم 3 هزار نیرو را در قالب شبه
نظامیان مرزبان در مرزهای خود با عراق و سوریه با هدف جلوگیری از نفوذ گروه داعش و
تروریست های مرتبط با القاعده به خاک آن کشور مستقر می کند. اگر فرض کنیم داعش
بتواند بر نیروهای اردن فائق آمده و در این کشور به قدرت لازم برسد عملا مرزهای
شمالی عربستان مورد تهدید نظامی این گروه خواهد بود. بدین طریق داعش برای عربستان از یک
فرصت به یک چالش جدی مبدل می شود.
ایران : .
.1. حضور قدرت های بزرگ در منطقه خاورمیانه
منطقه خاورمیانه (
بویژه ایران ) به دلیل دارا بودن ذخایر عظیم انرژی و همچنین به دلیل موقعیت
ژئواستراتژیک آن، همواره مورد توجه کشورهای برتر دنیا بوده و همین امر موجب دخالت
این کشورها در خاورمیانه و در پی آن وجود ناامنی همیشگی در منطقه و امنیتی شدن
مسائل عادی شده است.مهمترین چالشی که ایران همواره با آن دست و پنجه نرم کرده همین
بوده است. اگر خواست قدرتهای بزرگ که همان طرح خاورمیانه بزرگ(تجزیه خاورمیانه)
است عملی شود ضمن کاهش قدرت نفوذ ایران در منطقه ، ایران هم با تهدید تجزیه روبرو
می شود.
2. مسئله کردها
این قوم که همانند
عرب ها و ترک ها از بزرگ ترین اقوام
از نظر جمعیت در منطقه محسوب می شود در میان چهار کشور ترکیه،ایران، عراق و سوریه
قرار گرفته است. این موضوع همواره روابط این چهار کشور را همواره تحت تأثیر قرار
داده و یک مؤلفه مؤثر امنیتی در منطقه به حساب می آید.
اگر کردهای عراق
بتوانند اعلام استقلال کنند کردها ایران خواستار پیوستن به آنها هستند در نتیجه
ایران هم مانند ترکیه با تهدید تجزیه روبرو است .
3. حضور گروه های
تروریستی:
بارها داعش ایران
تهدید به عملیات های انتحاری کرده است که بسیاری هم اقدام به این موضوع کرده است
اما با وجود نیروهای امنیتی و اطلاعاتی جمهوری اسلامی و با عنایت امام زمان هنوز
نتوانسته است عمیلیات مخربی در سطح بزرگ در ایران انجام دهد.اما با این وجود هنوز
تهدیدی علیه امنیت داخلی ایران هم محسوب می شود.
4. تجزیه عراق و
برکناری دولت اسد
ایران یکی از متحدان
استراتژیک بغداد و دمشق بوده است و همواره در این دو پایتخت قدرت نفوذ بالایی درار
بوده است اما با ظهور داعش وبه تبع آن تضعیف دولت های مرکزی عراق وسوریه اگر منجر
به تجزیه عراق وهمچنین کنار رفتن اسد از قدرت شو قدرت نفوذ ایران در منطقه بشدت
کاهش می یابد.
5.مسئله اسراییل وتهدید
محور مقاومت :
باید اشاره کرد که با
تضعیف عراق و سوریه محور مقاومت آسیب جدی دیده است و دچار چالش هایی شده است که در
صورت عدم ترمیم آن، در آینده نزدیک ایران با چالش امنیتی جدی روبرو خواهد شد.
تهدید اسرائیل با صطلاح سگ حار منطقه جدی تر خواهد شد
6.تهدید امنیت نفت و
گاز
از آنجا که ایران جز
بزرگترین دارندگان وهمچنین تولید کنندگان نفت وگاز است . وبعد از توافق هسته ای
تولید وفروش بیشتر نفت در دستور کار دولت یازدهم قرار گرفت. با وجود داعش امنیت
نفت وگاز در خطر جدی قرار دارد.در نتیجه ایران برای ارسال نفت وگاز نیاز به راه
های مطمئن دارد که ممکن است پر هزینه باشد.
نتیجه گیری :
داعش
در خاورمیانه در پی خیزش‌های تازه در جهان عرب از لایه‌های پنهانی سر برآورد که در
واقع در قالب یک تهدید جدی امنیتی و در ظاهری به مراتب خشونت آمیزتر ظاهر شده است.
وجود شکاف‌های عمیق قومی ـ مذهبی در خاورمیانه وعمیق ترشدن این شکاف‌ها این خطر را
وز به روز بزرگ کرده است که امروزه می توان گفت به مهمترین چالش امنیتی در منطق
خاورمیانه تبدیل شده است که همواره این کشورها بخصوص قدرتها را تهدید می کند.
